Tegenwoordig ligt de Elzas er rustig bij. Maar in vroeger tijden was dit stukje land tegen de grens van Frankrijk met Duitsland een zwaarbevochten gebied. Daaraan herinneren nog tal van plekken. Bunkers en loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog en de Maginotlinie natuurlijk, maar ook versterkingen van eerdere tijden. Denk bijvoorbeeld aan de kasteelruïnes op de hellingen van de Vogezen. Ook op de linkeroever van de Rijn vind je een bijzondere plek die er puur vanuit militair oogpunt gekomen is: het vestingstadje Neuf-Brisach.
StreektipsZelf ook op vakantie naar dit deel van de Elzas? Misschien heb je wat aan deze tips!
Neuf-Brisach, dat staat voor Nieuw-Breisach. Want aan de overkant van de Rijn, in het tegenwoordige Duitsland, ligt het stadje Breisach, historisch hoofdstadje van de Breisgau. Sinds de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) een vestingstad van de Fransen, maar na zijn expansie-oorlogen moest Lodewijk XIV in 1697 met de Vrede van Rijswijk een groot deel van zijn veroveringen opgeven, waaronder ook oostelijke oever van de Rijn. Met het verlies van Breisach kwam er een gat in de verdedigingslinie van forten en versterkte steden. Daarom besloot de Franse koning tot de bouw van een nieuwe vestingstad, in het zicht van de oude: Neuf-Brisach.
Vauban
Het ontwerp van de nieuwe stad was van de hand van Sebastien Le Prestre de Vauban, een naam die we al veel vaker zijn tegengekomen bij vestingen in Frankrijk. Meerdere van zijn bouwwerken zijn inmiddels uitgeroepen tot werelderfgoed. In 1743 werd Neuf-Brisach vergeefs aangevallen door een leger van Oostenrijk. Een kleine 130 jaar later, in 1870, moest de stad een ander lot verduren: het werd ingenomen door de Duitsers, deels verwoest, en speelde daarna nooit meer een rol van betekenis.
Zoals bij wel meer vestingdorpen en -steden, leidde Neuf-Brisach in de loop der tijd een wat kwijnend bestaan. Qua uitbreiding en economische betekenis werd het altijd beperkt door de verdedigingswallen, en om er te wonen moet je ook wel van de uitstraling van zo’n militaire stad houden: een groot plein in het midden, brede lanen, allemaal bedoeld om in geval van oorlog zo snel mogelijk paraat te staan. Veel van de oorspronkelijke militaire gebouwen staan er nog, maar zijn deels in vervallen staat. Toch is een bezoek aan Neuf-Brisach de moeite waard.
Symmetrie
We beginnen allereerst maar eens met een wandeling door de vestingwerken, bij de Porte de Belfort. Buiten de poort staan kunstwerken opgesteld en verderop houden vrijwilligers een tuintje bij. Je kunt helemaal rond het stadje lopen, maar wij houden het bij een korte wandeling om wat van de bastions te bekijken. Her en der zijn tunneltjes en verborgen passages, leuk dus om deze stad met kinderen te verkennen. Terug bij de Porte de Belfort werpen we een blik in het piepkleine Musée Vauban, waar je meer te weten komt over de rol die de bouwmeester speelde in de geschiedenis van de stad.
Vervolgens wandelen we een stuk door het stadje, verdwalen kun je in principe niet, het stratenplan is kaarsrecht en vrijwel symmetrisch. Overal zijn nog sporen te ontdekken van de tijd waarin het als vestingstad diende. Kazernes, overblijfselen van een kruithuis, de toegangspoort van het arsenaal. Herkenningspunt is de kerk aan de rand van het plein, de Église royale Saint-Louis, daterend uit 1736.
Neuf-Brisach is zeker voor geschiedenisfans een bezoek waard. De stad is nog vrijwel in dezelfde vorm en staat als waarin het eind zeventiende, begin achttiende eeuw gebouwd werd. Omdat het om een compleet nieuwe stad ging, gelegen op een uitgestrekte vlakte, had Vauban de vrije hand om zijn architectuurvisie en militaire kennis te verwerken tot een ideale vesting. Hij werd niet gehinderd door beperkingen als bijvoorbeeld rotsen, rivieren of bestaande bebouwing, zoals bij andere vestingdorpen. Dat maakt Neuf-Brisach tot een unieke bezienswaardigheid in heel Frankrijk.
