Loopgraven en monument op de Hartmannswillerkopf

‘Manneneter’, dat is de bijnaam die Franse soldaten deze bergtop in de Vogezen gaven, na een bloedige strijd in de Eerste Wereldoorlog. Vanaf de bijna duizend meter hoge Hartmannswillerkopf heb je een weids uitzicht over de Elzas. Niet verwonderlijk dus dat dit punt de inzet werd van een hevige veldslag. Tegenwoordig is het een verstilde plek waar je wandelingen kunt maken door de loopgraven. Onder de top vind je een groot monument, een begraafplaats en een bezoekerscentrum.

Streektips

Zelf ook op vakantie naar deze streek? Misschien heb je wat aan deze tips!

Comfortabel hotel

Campingtip

Fijn vakantiehuisje

Alle accommodaties, activiteiten en bezienswaardigheden in de omgeving

Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog wist het Franse leger vrij snel deze strategische bergtop in de buurt van de Route des Crêtes te veroveren. Sinds de Frans-Duitse Oorlog was dit deel van Frankrijk in Duitse handen gebleven, een doorn in het oog van de Fransen. De Duitsers hadden in de hele regio versterkingen aangebracht en groeven zich in in de hellingen van de Vogezen. In de daaropvolgende maanden wisselde de top regelmatig van bezetter, waarbij de frontlijn meestal slechts enkele honderden meters opschoof. Vooral in de winter van 1915-1916 was de strijd het hevigst en vonden in enkele weken tijd duizenden mannen de dood. Daarna verschoof de focus van de strijdende partijen meer naar het noordwesten, richting bijvoorbeeld Verdun.

Monument en begraafplaats

Als eerste brengen we een bezoek aan het monument. Dit gebouw werd in 1932 geopend en bestaat uit een indrukwekkende crypte waar de lichamen van zo’n 12.000 soldaten een laatste rustplaats gevonden hebben. In de crypte zijn drie kapellen, een katholieke, protestantse en joodse. Boven op de crypte is een terras met daarop een zogenaamd ‘autel de la patrie’, oftewel een altaar van het vaderland. Aan de oostkant van het monument is ook nog een begraafplaats met ruim duizend graven.

Bezoekerscentrum

Vlak naast het monument staat sinds enkele jaren ook een klein museum. Dit Historial franco-allemand werd in 2017 ingewijd, nadat in 2014 bij de honderdste verjaardag van de oorlogsverklaring tussen Duitsland en Frankrijk de eerste steen was gelegd door de presidenten van beide landen, Joachim Gauck en François Hollande. In het bezoekerscentrum krijg je allereerst een beeld van de situatie hier bij het uitbreken van de oorlog, vervolgens wordt de strijd van beide zijdes belicht en krijg je ook een inkijkje in de persoonlijke levens van soldaten die hier dienden. Een bezoekje aan dit museum is de moeite waard, omdat je daardoor een beter beeld krijgt van de betekenis van deze bergtop.

Loopgraven

Maar de grootste bezienswaardigheid van Hartsmannwillerkopf is toch wel het slagveld, met de gereconstrueerde en herstelde loopgraven en vestingen. Je kunt er vrij doorheen wandelen, maar het is handig om de route te volgend die aan het begin op het informatiebord staat aangegeven. Neem in elk geval de moeite om helemaal naar de oostkant te lopen, richting het uitzichtpunt.

Na de oorlog raakte de bergtop vrij snel weer overwoekerd en veranderde het door de strijd getekende maanlandschap in een bijzonder natuurgebied waar allerlei pioniersplanten een rol speelden. Ruim honderd jaar later zijn de flora en fauna van dit landschap nog steeds anders dan op andere plekken in de Vogezen, met bijvoorbeeld veel minder bomen. Met dank aan de inzet van vrijwilligers en scouts werd in de loop der tijd veel hersteld en toonbaar gemaakt. Omdat de Duitse stellingen veelal van beton vervaardigd waren en het Franse leger tijdens de strijd veel meer tijdelijke loopgraven en verdedigingswerken van hout bouwden, is er van de Duitse kant meer bewaard gebleven.

Het champs de bataille is erg uitgestrekt. We wandelen door het bos richting het oosten en passeren steeds meer sporen van de loopgraven. Van nauwelijks te onderscheiden kuilen en gangen tussen de bomen gaat het richting strategische posities met uitzicht over de valleien, her en der liggen roestige rollen met prikkeldraad, alsof ze er nog niet zo lang geleden werden neergelegd. Steeds vaker komt de vlakte van de Elzas in beeld. Dan doorkruisen we no-mansland, de korte strook tussen de linies van beide landen. Hier kom je in beter bewaard gebleven loopgraven, compleet met kleine betonnen bunkers.

Aan het eind van het pad wacht het kruis van Hartsmannwillerkopf. Op de rotsen daaronder vind je misschien wel de treffendste verbeelding van de strijd, het monument ter ere van het 152e regiment van de infanterie, dat in de Elzas gelegerd was. Een van de afgebeelde soldaten strekt zijn hand uit richting de Elzas, hij oogt moedig maar in zijn blik is ook iets van vertwijfeling te zien. Kunstenaar Victor-Charles Antoine was zelf onderdeel van dit regiment en maakte na de oorlog diverse sculpturen voor monumenten.