Heel bijzonder is het allemaal niet: het dorp, de omgeving, de familie waar ze uit kwam: toch groeide het middeleeuwse meisje Jeanne d’Arc uit tot iconische redder van Frankrijk. Zelfs haar geboortehuis in Domrémy-la-Pucelle in de Lorraine is heel gewoon. Maar het is wel bijzonder dat het na zo’n zeshonderd jaar nog steeds overeind staat. We bezochten het dorp en kwamen iets meer te weten over hoe ze tot zo’n symbool voor Frankrijk kon uitgroeien.

Ook op bezoek in Domrémy-la-Pucelle? Misschien heb je wat aan deze tips!
We zitten hier in het westelijke deel van het departement Vosges, vroeger onderdeel van de landstreek en regio Lorraine (Lotharingen), tegenwoordig Grand-Est. In de eeuw waarin Jeanne d’Arc geboren werd, tegen het eind van de middeleeuwen, was de situatie nog wat onoverzichtelijker. Domrémy was onderdeel van het Hertogdom van Bar. Dat hertogdom was echter in tweeën gesplitst qua loyaliteit. De Maas, ten oosten van het dorp Romrémy, vormde de grens tussen het Heilige Roomse Rijk en het grondgebied van de Franse kroon. Het dorp lag dus zelf grotendeels op het grondgebied van Frankrijk. De parochie van Domrémy behoorde dan weer tot het bisdom van Toul, onderdeel van het Heilige Roomse Rijk.


Honderdjarige Oorlog
En juist in de tijd van Jeanne d’Arc was dan ook nog de Honderdjarige Oorlog in alle hevigheid aan de gang en behoorde na het Verdrag van Troyes in 1420 vrijwel heel Noordwest-Frankrijk bij het Engelse koninkrijk. Het grondgebied van de Franse kroonprins, die ook wel badinerend ‘petit roi de Bourges’ (kleine koning van Bourges) werd genoemd, bestond uit een groot deel van het huidige Zuid-Frankrijk. Er waren twijfels over zijn aanspraak op de Franse kroon, zelfs zijn moeder had met het Verdrag van Troyes ermee ingestemd dat een groot deel van het Franse grondgebied na het overlijden van zijn vader Charles VI zou overgaan op de Engelse koning. Maar het zou Jeanne d’Arc lukken om het vuurtje aan te steken en de Fransen ervan te overtuigen dat het toch mogelijk zou zijn dat er weer een Franse koning over heel Frankrijk zou heersen.
In de loop der tijd zijn er heel wat mythes over het ‘eenvoudige’ meisje ontstaan. Ze zou een herderin zijn geweest, van arme afkomst en hard hebben moeten werken. Maar als je het stof van de geschiedenis afblaast, blijkt dat ze niet zo heel arm was, en in elk geval geen herderin. Het beeld van een herderin zou later zijn ontstaan om haar meer op Jezus te doen lijken, die immers de Goede Herder wordt genoemd. In feite was ze de dochter van een boer die z’n eigen land bewerkte – dus vrij vermogend was – en enig aanzien genoot in het dorp Domrémy.
Bevrijding
Jeanne werd rond 1412 geboren en groeide op als zoveel andere dorpsmeisjes, ze hielp wat mee op en rond de boerderij en speelde met haar leeftijdsgenoten. Tot ze op een dag stemmen hoort, in de tuin van haar ouderlijk huis. Die dragen haar op een goed christen te zijn, en vervolgens om Frankrijk te bevrijden en zorg te dragen dat de kroonprins op de troon belandt. Als de stemmen aanhouden, weet ze in 1429 in contact te komen met Robert de Baudricourt, heer van het nabijgelegen Vaucouleurs. Hij gelooft haar eerst niet, maar later krijgt ze, ook omdat de plaatselijke bevolking zich steeds meer achter haar schaart, toch een vrijgeleide en wordt ze naar de kroonprins gebracht voor een gesprek.
Dat is het begin van haar zegetocht, want niet veel later staat ze aan het hoofd van een troepenmacht die Orléans bevrijdt. Vervolgens weet ze de kroonprins door bezet gebied naar Reims te begeleiden voor een officiële kroning als koning van Frankrijk. In 1430 wordt ze gevangengenomen door de Bourgondiërs, die een bondgenootschap met de Engelsen vormden. Die leveren haar uit aan de Engelsen, waarna ze tijdens een rechtszaak in Rouen in 1431 tot de brandstapel werd veroordeeld vanwege ketterij.
Bezoek aan het geboortehuis
Op een grijze dag in mei nemen we een moment om het geboortehuis van Jeanne d’Arc te bekijken. Het is vrijwel zeker dat dit ook echt het huis is waar ze geboren en getogen is, aangezien het gebouw al vrij snel na het proces en haar rehabilitatie in 1456 als zodanig werd gezien. Uit 1481 dateert bijvoorbeeld het gebeeldhouwde timpaan boven de ingang, met de drie wapenschilden. Wel is het huis in de loop der tijd meerdere keren aangepast. Zo is niet meer precies duidelijk hoe de exacte inrichting was, waar bijvoorbeeld de trap naar de kleine zolder zich bevond. Met enige zekerheid kan wel worden gesteld waar de slaapkamer van Jeanne was, want uit de notulen van het proces blijkt dat ze vanuit haar kamer door het raampje de dorpskerk kon zien, en er is ook vandaag maar een kamer waar dat kan.
Verder moet je qua inrichting en decor je verbeelding aan het werk zetten, want vandaag de dag is het huis heel sober en kaal. Je kunt ongestoord door de vier vertrekken lopen en krijgt een klein inkijkje in het leven van het jonge meisje zo lang geleden. Hier was het waar ze leerde lopen, waar ze leerde geloven, en om de hoek in de tuin was het waar ze stemmen hoorde.




Centre Johannique
Voordat je je echter helemaal in de romantiek van haar heldenleven laat meeslepen is het een goed idee om het nabijgelegen Centre Johannique te bezoeken. Hier wordt namelijk een poging gedaan om de mystiek en werkelijkheid van elkaar te onderscheiden. Wie was Jeanne nu echt? En hoe kon ze uitgroeien tot het icoon van Frankrijk? Zo ontdek je bijvoorbeeld dat de heldenverering en de late heiligverklaring (pas in 1920) ook beïnvloed zijn door de cultuur, politiek en kunsten. In haar eigen tijd werd ze al een speelbal van de politiek en beeldvorming: volgens de Engelsen was ze een heks, volgens anderen was ze een arm herderinnetje dat het koninkrijk zou redden.
Later werd ze geclaimd door zowel rechts als links, door nationalisten en socialisten. In reactie daarop zag de kerk haar vooral als heilige en als verbindende factor. En ook nu nog gaat de politiek met haar aan de haal. Voor Front National is ze een symbool van verzet tegen indringers, terwijl de republikein Sarkozy tijdens de campagne in 2012 naar belangrijke plekken uit haar leven ging om de Franse eenheid te symboliseren. Maar ook voor de gewone man en vrouw vormde Jeanne vaak een inspiratiebron. Zo lees je in het museum dat soldaten in de loopgraven door haar bemoedigd werden. Ook zijn er veel voorbeelden te zien van hoe Jeanne d’Arc zichtbaar was in schilderijen en beeldhouwwerken, maar eveneens een rol speelde in reclame: bier met haar naam verkoopt zichzelf immers.
Dorpskerk en Basilique du Bois-Chenu
Voor een nog completere blik op het leven van Jeanne d’Arc is het de moeite waard om ook even de dorpskerk binnen te stappen, om de hoek bij het geboortehuis. Hier werd Jeanne gedoopt en kreeg ze haar katholieke vorming. Curieus genoeg is de kerk in de negentiende eeuw honderdtachtig graden omgedraaid, waar nu de ingang is, was voorheen het koor. In de kerk kun je onder andere nog het doopvont zien uit Jeannes tijd, evenals een beeld waarvoor ze waarschijnlijk gebeden heeft.
Eerder op de dag bezochten we ook nog de Basilique du Bois-Chenu. Deze kerk van 1881 tot 1926 gebouwd aan de rand van een bos, op zo’n twee kilometer afstand van het dorp. Volgens de overlevering hoorde Jeanne ook hier stemmen, al sprak ze zelf getuige de verslagen van het proces alleen over stemmen die ze in de tuin van haar ouderlijk huis hoorde. Deze basiliek bestaat uit twee delen, met onderin de crypte waar een beeld uit de middeleeuwen staat waarvoor Jeanne gebeden zou hebben. Boven is de grote kerkzaal, met aan weerszijden fraaie schilderijen van Lionel Royer met belangrijke gebeurtenissen uit het leven van Jeanne. Voor de kerk staan tenslotte nog enkele beeldhouwwerken, waaronder een van Jeanne terwijl ze de stemmen hoort, van André-Joseph Allar, en beelden van haar ouders.
Goed verhaal. Toevallig hebben wij deze locatie in het voorjaar bezocht. Chapeau!